Als een samenleving giftig is, zijn bedrijven dat ook

Harriet King werkte jarenlang als arbeidsrechtadvocaat bij grote bedrijven en zag hoe klachten over seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer werden verbloemd. Met haar eigen onderneming de.Trybe biedt ze hulp aan slachtoffers én bedrijven.

Daan Borrel

Geschokt was Harriet King niet na het zien van de inmiddels ruim tien miljoen keer bekeken aflevering van BOOS. ‘Ik was niet geschokt door de aanklachten, niet door de angst van de slachtoffers, ik was zeker niet geschokt door het feit dat het bedrijf slachtoffers niet beschermt.’ En nee, ze was ook niet verrast dat John de Mol zei dat hij van niks wist, ‘hij is namelijk al bezig met de volgende stap: het onderzoek dat gaat volgen.’

King kan het weten. Ze was betrokken bij vele, vele gevallen als deze. Als internationaal arbeidsrechtadvocaat was ze onderdeel van het team dat de aansprakelijkheid van bedrijven managede. Klachten van seksueel geweld en intimidatie kwamen langs haar team, ze zag vrouwen komen en gaan, en zag hoe het bedrijf in kwestie zorgde dat de klachten weer stilletjes verdwenen. En King schrok ook niet omdat ze zelf helaas ook wel eens aan de ándere kant heeft gestaan.

Controle houden
Harriet King groeide op in Wales, deed haar postdoctorale opleiding in Londen en verhuisde in 2015 naar Amsterdam. Een goede stad voor arbeidsrechtadvocaten vertelt ze, want hier stikt het van de internationale bedrijven die hun moederbedrijf elders hebben maar voor de wet in Nederland gevestigd zijn. Dit helpt zo’n bedrijf óók om controle te houden als er extern onderzoek wordt gedaan.

King werkte voor acht verschillende bedrijven, waarvan vier in Nederland. Afgelopen november richtte ze haar eigen onderneming op: de.Trybe, een online platform dat vrouwen die te maken hebben gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer helpt en verbindt, en daarnaast organisaties en leidinggevenden ondersteunt om hun werkcultuur te verbeteren.

Ik spreek haar op het kantoor van de.Trybe’s pr-bureau.

‘Als iemand een klacht indient, dan is de prioriteit van het bedrijf het bedrijf beschermen, en niet die persoon.’

Wat gaat er mis bij grote bedrijven zodra een vrouw een klacht over seksueel grensoverschrijdend gedrag indient?

‘Een bedrijf is de maatschappij, maar dan in het klein. Als een samenleving giftig is, zijn bedrijven dat ook. De regels die gelden in de samenleving, gelden ook voor bedrijven: als we in de samenleving de schuld leggen bij slachtoffers, doen ze dat in bedrijven ook.

Wat er specifiek misgaat in organisaties waar een zogenoemde “high-performance-cultuur” heerst, is dat mensen worden getraind om alleen aan het bedrijf te denken. Dáár word je constant voor beloond. Dus als iemand een klacht indient, dan is de prioriteit van het bedrijf het bedrijf beschermen, en niet die persoon.’

Risico’s beperken
Als internationaal arbeidsrechtadvocaat was King verantwoordelijk voor rekruteringskwesties, nieuwe contracten, beleid, het beëindigen van contracten en klachten van werknemers, die vaak gingen over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Onderzoek van de CNV wijst uit dat dat 61 procent van de vrouwen te maken heeft gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer, van een ongepaste opmerking tot verkrachting. In 30 procent van de klachten gaat het om fysiek grensoverschrijdend gedrag. Komt er zo’n klacht binnen, vertelt King, dan is de gebruikelijke gang van zaken dat het management en personeels- en bedrijfszaken samenkomen om te bespreken hoe ze de financiële en juridische risico’s kunnen beperken. ‘Vervolgens wordt een onderzoek in gang gezet. Maar let op: dat gebeurt vrijwel altijd intern. En door mensen die totaal niet getraind zijn om te werken met trauma. Alleen als de juridische of pr-risico’s heel hoog zijn, wordt een externe partij ingehuurd.’

‘In feite is het bedrijf indirect een klant van die “onafhankelijke” onderzoeker, en bepaalt het bedrijf de uitkomst.’

Die partij wordt betaald door het moederbedrijf, dat meestal in Amerika zit, en zo lijkt het, zegt King, alsof die derde partij onafhankelijk is. ‘Maar in feite is het bedrijf indirect een klant van die “onafhankelijke” onderzoeker, en bepaalt het bedrijf de uitkomst. Dat externe bedrijf doet heus wel onderzoek; ze interviewen mensen, maar uiteindelijk vertelt het bedrijf het slachtoffer wat het verhaal is; wat er is gebeurd.’

Hoe weet je dat zo zeker?

‘Omdat ik het heb zien gebeuren. Als het bedrijf het externe onderzoek terugkreeg, werd de onderzoekers soms gevraagd wat dingen aan de uitkomst te veranderen. Woorden weg te laten of aan te passen. Wat ik ook vaak heb gezien, is dat in eerste instantie de motivatie van het slachtoffer wordt bevraagd: heeft ze een reden om te liegen? Die neiging komt voort uit onze cultuur waarin het nog steeds gebruikelijker is om het slachtoffer de schuld te geven, dan om de verantwoordelijkheid bij de dader neer te leggen.’

Wat gebeurt er na afloop van zo’n onderzoek?

‘De uitkomst wordt gedeeld met het slachtoffer, soms krijgt de dader een waarschuwing. Er zijn geen accurate cijfers van hoe vaak mensen over wie wordt geklaagd na zo’n onderzoek ontslagen worden, want meestal wordt een regeling getroffen met zo iemand, of ze “mogen” bijvoorbeeld ontslag nemen. In de meeste gevallen gaan mensen na het onderzoek terug naar hun oude plek, niet zelden zit het slachtoffer dicht in de buurt van de persoon tegen wie ze een klacht indiende.

Mensen die deze klachten behandelen hebben amper door wat ze doen. Omdat we zo weinig horen over de impact die het heeft op slachtoffers.’

Een eerlijke blik
Dat is volgens King een van de belangrijkste oplossingen: dat we als samenleving werkelijk leren wat de impact van seksueel grensoverschrijdend gedrag is op slachtoffers, dat we daar ruimte aan geven. Daarom, zegt ze, is die aflevering van BOOS ook zo belangrijk.

‘Ik denk dat veel mensen in de top zich niet realiseren wat er allemaal speelt op de werkvloer.’

Hoe creëer je een werkcultuur waarin daar ruimte voor is?

‘In de meest ideale situatie doet een bedrijf proactief aan preventie. Maar in mijn ervaring zijn er niet veel bedrijven die dit doen, ze reageren alleen op incidenten. Mijn hoop is dat bedrijven door deze uitzending zo geschokt zijn dat ze een eerlijke blik op hun organisatie willen richten: welke klachten hebben we in het verleden gekregen, is seksueel geweld en intimidatie een issue in ons bedrijf, en zo ja: wat is de ervaring van slachtoffers? Hoe heeft het hun (werk)leven veranderd? En wat hield ze tegen om naar een vertrouwenspersoon te stappen? Alleen als je dat werkelijk begrijpt, kan je oplossingen bedenken.

De top van een bedrijf kan dit alleen doen door werkelijk in contact te komen met het personeel. Maak gebruik van focusgroepen, huur een extern bedrijf in dat een eerlijk beeld geeft van de werkcultuur. Bereid je voor op de aanklachten die alsnog binnen zullen komen. Ik denk dat veel mensen in de top zich niet realiseren wat er allemaal speelt op de werkvloer, en daar reken ik de onlinecommunicatie ook toe. De meeste bedrijven werken met een intern chatsysteem. Sinds de pandemie is het online stalken op die kanalen ontzettend gegroeid. Bereid je als bedrijf ook voor op verandering: maak een model voor gedrag dat je wél wilt zien en hele duidelijke sancties voor gedrag dat daarvan afwijkt. En dwing die vervolgens ook af. Er is genoeg onderzoek dat aantoont dat de productiviteit van werknemers verbetert als ze in een gezonde en veilige omgeving werken.’

Ligt de focus van de.Trybe daarom vooral bij vrouwen die dit hebben meegemaakt?

‘Die focus is ontstaan vanuit de behoeftes die ik zelf heb gehad. Als je een ervaring hebt met seksueel overschrijdend gedrag op de werkvloer en je wordt vervolgens beschuldigd, beschaamd en gedemoraliseerd door het bedrijf waarvoor je werkt, dan kun je je heel eenzaam voelen. Die vrouwen hebben steun nodig. Ze moeten gehoord worden. Met de.Trybe wilde ik een platform oprichten waar vrouwen elkaar kunnen vinden en helpen, een plek waar mensen hen begrijpen en waar ze toegang hebben tot coaching én juridische hulp – allemaal op dezelfde plek. Als je bijvoorbeeld een aanklacht wilt doen bij de politie, helpen we je. We helpen je als je het wilt aankaarten bij je bedrijf, maar ook als je geholpen wilt worden met je persoonlijke helingsproces.’

Wie betaalt dat: die vrouwen of hun bedrijf?

‘De vrouwen. Maar we proberen verschillende prijzen te hanteren en we bieden ook gratis content aan. Bijvoorbeeld een handboek voor het identificeren van aanranding en intimidatie op de werkplek. Daarnaast bieden we diverse handboeken aan voor 25 euro, bijvoorbeeld over het indienen van een klacht bij je eigen bedrijf of het doen van aangifte bij de politie. Dat materiaal gaat ook over wat je kunt voelen als je deze stappen zet.’

Barrières herkennen
King vertelt dat ze ook vrouwen coacht die de top willen bereiken, maar wel op een bewuste manier. Of die zelf al in een raad van bestuur zitten, maar niet weten hoe ze de werkcultuur kunnen veranderen. Moeten vrouwen dan de grote verandering in gang zetten?

King begint een zin, stopt weer, begint opnieuw, zegt: ‘Dit moet ik goed zeggen. Ik zeg niet dat vrouwen zich moeten uitspreken. Maar zoals ik al eerder zei, ik denk wel dat verandering alleen mogelijk is als we de impact begrijpen die seksueel grensoverschrijdend gedrag heeft op een leven: slachtoffers kunnen soms geen relaties meer aangaan, ze stoppen met werken, hebben pijn tijdens de seks, voelen zich constant bekeken en beschaamd, hebben last van paniekaanvallen… Verandering ontstaat alleen als mannen en vrouwen constructief samenwerken en gesprekken hebben die gedreven worden door de wens om de barrières te herkennen en aan te pakken die vrouwen ervan weerhouden om zich uit te spreken en zo daders beschermen.’