De verhalen die we onszelf en anderen vertellen over verkrachting en gezonde seksualiteit, geven vorm aan de dagelijkse realiteit van vrouwen over de hele wereld. Bij seksueel geweld stellen we ons al snel een kwaadaardig of gestoord iemand voor als dader, maar verkrachters zijn juist vaak mensen die dicht bij hun slachtoffer staan. Verkrachting komt bovendien zo vaak voor dat we wel van een crisis kunnen spreken. De manier waarop seks en grenzen worden beschreven in onze maatschappij, is een hardnekkig probleem. Wat mannen en vrouwen beschouwen als aanranding of mishandeling, wordt voor een deel bepaald door de verhalen die we hierover horen. Deze beïnvloeden ook de manier waarop we naar de rol van vrouwen in relaties kijken en waar de grenzen volgens ons liggen. Het is belangrijk om te beseffen dat deze onwaarheden het geweld laten voortduren, want pas als we ons daar bewust van zijn, kunnen we iets aan deze gevaarlijke verhalen veranderen.

In het Verenigd Koninkrijk alleen al hebben jaarlijks 97.000 mensen te maken met een vorm van seksueel misbruik. Onderzoek wijst erop dat de verhalen die we over verkrachting horen en vertellen, in zeer hoge mate bijdragen aan het probleem. Als dit soort verhalen ingebakken raken in onze cultuur, gaan we ze als waarheid beschouwen. Hierdoor wordt het voor aanvallers niet alleen makkelijker om gewelddadig te handelen, maar wordt vrouwen ook onterecht aangeleerd dat seksuele agressie ‘erbij hoort’ en dat hun autonomie en psychologische basisbehoeften minder belangrijk zijn.

Wat houden dit soort misvattingen in?

Onwaarheden over verkrachting zijn schadelijke culturele overtuigingen die de basis vormen van onze maatschappelijke ideeën over de rol van vrouwen (vaak in verhouding tot mannen), hoe seks eruit zou moeten zien en wat verkrachting is. Kinderen krijgen hierdoor al vanaf jonge leeftijd bepaalde overtuigingen mee over hun geslacht en lichaam en hoe ze zich als volwassene zouden moeten gedragen. Wie met dit soort misvattingen opgroeit, handelt hier in zijn volwassen leven op verschillende manieren naar. Sommigen doen dat op een subtiele manier en anderen op een meer gewelddadige. Ons vertekende beeld van wat verkrachting is, uit zich vaak onbewust in ons gedrag, bijvoorbeeld in de manier waarop kinderen hun zelfvertrouwen laten zien in de speeltuin of wanneer iemand seksueel agressieve complimenten maakt tijdens een werkevenement. Deze vormen van seksueel misbruik worden de afgelopen tijd steeds vaker uitgelicht in de media. De beschuldigingen tegen Chris Cuomo zijn een goed voorbeeld van een situatie waarin misvattingen over verkrachting ertoe leiden dat mannen in hun eigen realiteit leven; een realiteit waarin seksuele agressie kan worden afgedaan als speelsheid. Dit soort ervaringen, hoe indirect ook, versterken de gebrekkige overtuigingen die we over seks hebben. Misbruik komt niet alleen voor in het openbaar, maar ook thuis in de gezinssfeer, onder vrienden en op het werk. Sommige van de onwaarheden die de ronde doen, hebben onze denkwijzen zodanig beïnvloed dat er in veel rechtssystemen nog steeds bewijs van een worsteling en fysiek letsel nodig is voordat een incident als verkrachting kan worden bestempeld, terwijl seksueel misbruik zo veel verschillende vormen kan aannemen.

Het effect van dit soort onwaarheden op de werkvloer

In de werkomgeving hebben sociale verhalen en normen net zo veel effect als in elke andere omgeving. Wie een klacht wil indienen, krijgt te maken met bedrijfsbeleid dat er nauwelijks op gericht is om seksueel misbruik te voorkomen en de medewerkers die het proces overzien, worden beïnvloed door aannames die allesbehalve objectief zijn.

De verhalen over seks en verkrachting die in onze maatschappij rondgaan, werken op verschillende manieren door in de werkomgeving. Seksueel misbruik wordt vaak gebagatelliseerd omdat mensen bijvoorbeeld geloven dat verkrachting altijd gewelddadig is of dat alcohol iets afdoet aan de individuele verantwoordelijkheid. Het is schokkend om te zien met hoeveel schaamteloos zelfvertrouwen sommige personen hun vrouwelijke collega’s misbruiken. Als we daar iets beter naar kijken, zien we hoeveel macht leidinggevenden eigenlijk hebben en hoe ze anderen bewust kunnen afzonderen, hoe schadelijk de hiërarchie op het werk kan zijn en hoe misvattingen over seksueel misbruik ervoor zorgen dat daders ermee wegkomen en de schuld in de schoenen van het slachtoffer kunnen schuiven.

Verkeerde ideeën over seksueel misbruik spelen een grote rol in de mentaliteit van de hr-medewerkers en juridische teams die onderzoek doen in een klachtenprocedure. Er wordt vaak onderzocht of het slachtoffer zelf iets heeft gedaan wat het misbruik kan hebben uitgelokt (een voorbeeld van victim blaming) en er wordt gezocht naar bewijs van dwang en fysiek letsel, waardoor slachtoffers opnieuw worden geconfronteerd met het trauma en hun leed kan worden gebagatelliseerd. Er worden ook aannames gedaan over de reden waarom iemand een klacht indient. Sommige slachtoffers worden ervan beschuldigd dat ze liegen om bepaalde voordelen te behalen en in andere gevallen worden zorgwekkende situaties afgedaan als een politiek spelletje. Mensen beseffen in zo’n geval niet hoe zwaar en moeilijk het is om over misbruik of intimidatie te praten. Het vergt veel moed en slachtoffers zetten hiermee hun sociale status op het spel, wat veel mensen niet zomaar zouden doen.

Veelgehoorde onwaarheden over verkrachting

Er doen veel verhalen de ronde over verkrachting, maar laten we een aantal misvattingen bekijken die het meest voorkomen of die de ernstigste gevolgen hebben. Sommige van deze overtuigingen zitten zo ingebakken in onze culturele denkwijzen dat ze ook vandaag de dag nog de basis vormen voor wetgeving, sociale regels en bedrijfsbeleid.

“Je kunt niet verkracht worden door je echtgenoot”
(en varianten daarop)

Het is een veelvoorkomende misvatting dat de grenzen van vrouwen zouden moeten veranderen op basis van hun relatiestatus. Volgens de maatschappij zijn vrouwen van oudsher ondergeschikt aan mannen, waardoor er van ze wordt verwacht dat ze in de seksuele behoeften van de man voorzien. Deze ‘verschuiving van grenzen’ is onzin. Niemand mag zomaar aannemen dat je iets goed vindt. Alleen jij kunt iemand toestemming geven en je hebt altijd de vrijheid om die toestemming weer in te trekken. Persoonlijke grenzen hebben een functie. Hiermee bewaak je jouw persoonlijke ruimte, je autonomie en iets wat alleen van jou is. Als iemand je fysieke vrijheid beperkt, is dat misbruik, maar dat is het ook als iemand buiten jouw weten of tegen je wil seksuele controle over je uitoefent. Verkrachting heeft niets te maken met wie erbij betrokken is. Met seksueel geweld en verkrachting worden fysieke en seksuele grenzen overschreden die elk mens heeft en die niet plotseling verdwijnen als je een relatie aangaat of met iemand trouwt.

“Verkrachtingen zijn altijd gewelddadig”

Elke overschrijding van seksuele grenzen is verkrachting en er hoeft geen sprake te zijn van geweld. Mensen hebben de hardnekkige misvatting dat verkrachtingen altijd extreem en gewelddadig zijn. Zonder geweld is er dus ook geen sprake van verkrachting, denkt men. Dankzij dit idee komen verkrachters weg met wat ze zelf ‘slechts een lichte overtreding’ noemen en hebben slachtoffers vaak moeite om in te zien dat ze wel degelijk zijn verkracht. Verkrachters worden ook altijd afgeschilderd als monsterlijke figuren, terwijl de meeste daders niet aan dat profiel voldoen. Hierdoor komen ogenschijnlijk onschuldige daders vaak weg met het misbruik.  Als er geen wederzijdse toestemming is, is er sprake van verkrachting, ongeacht of er geweld bij komt kijken.

“Vrouwen willen het zelf of overdrijven over de impact ervan”

 Verkrachting is een aanslag op je lichaam en geest. Vrouwen kunnen zich hierdoor niet meer veilig voelen in hun eigen lichaam, zich machteloos voelen of er permanent door worden veranderd. Mensen reageren op verschillende manieren op misbruik. Sommigen worden boos en anderen zonderen zich emotioneel af. Er kan ook sprake zijn van ernstig lichamelijk letsel en het kan voorkomen dat slachtoffers ongewenst opgewonden raken. Dit zijn allemaal volkomen normale reacties op een abnormale situatie. Het trauma van de verkrachting kan allerlei gevolgen hebben voor de gezondheid, van complexe PTSS tot lichamelijke ziekte, maar er zijn ook veel slachtoffers die hun gevoelens onderdrukken. Veel vrouwen maken geen melding van hun verkrachting en overtuigen zichzelf ervan dat ze er geen last van hebben, vaak vanwege de vele misvattingen en het gebrek aan erkenning waarmee zo veel vrouwen nog steeds worden geconfronteerd. Hierdoor kiezen ze ervoor om in stilte te lijden en krijgen ze niet de steun die ze nodig hebben.

“Vrouwen liegen over verkrachting”

Wie vrouwen ervan beschuldigt dat ze over verkrachting liegen, neemt onterecht aan dat slachtoffers van seksueel misbruik altijd op medeleven kunnen rekenen. Dat is verre van waar. Iedereen die weleens over persoonlijke ervaringen met seksueel misbruik heeft gepraat, heeft te maken gehad met weerstand en mensen die het misbruik bagatelliseren of zelfs volledig ontkennen. Het stigma rond verkrachting en het ongemakkelijke gevoel dat mensen hebben wanneer hierover wordt gepraat, leidt er vaak toe dat slachtoffers hun mond houden of aan hun gevoelens gaan twijfelen. De negatieve impact van verkrachtingen gaat verder dan het trauma zelf. Dankzij het sociale stigma worden vrouwen verstoten, aangevallen en benadeeld in hun carrière en/of op financieel vlak.

“Sommige mensen vragen erom”

Er is niet één bepaald type dat vaak wordt verkracht. Verkrachting is een schending van persoonlijke grenzen die voortkomt uit de overtuigingen die daders hebben over wat ze verdienen en wat anderen ze verschuldigd zijn. Ze leggen een verkeerd verband tussen henzelf en andermans behoeften en autonomie. Dankzij de misvattingen die over verkrachting heersen, krijgen mensen in een machtspositie (zoals leidinggevenden op het werk, familieleden en mensen met een vreemd soort superioriteitsgevoel) de kans om anderen iets af te nemen waar ze geen recht op hebben. Het maakt niet uit hoe een vrouw zich kleedt of gedraagt: als iemand je persoonlijke grenzen overschrijdt, is dat puur misbruik.

Onwaarheden rechtzetten

Dankzij de misvattingen over verkrachting die er in de maatschappij rondgaan, hebben vrouwen te maken met onrealistische verwachtingen. Deze verhalen hebben gevolgen voor het welzijn en de veiligheid van slachtoffers over de hele wereld. We moeten inzien dat onze ideeën over verkrachting en misbruik echt niet kloppen, want alleen dan kunnen we iets doen aan onze schadelijke culturele overtuigingen en een veiligere, gezondere plek creëren om over seksueel misbruik en verkrachting te praten. De verhalen die de ronde doen, beïnvloeden onze maatschappij, wetten en arbeidscultuur. Als we het gesprek een andere wending geven, kunnen we een cultuur ontwikkelen waarin slachtoffers van seksueel misbruik worden ondersteund en waarin daders verantwoordelijk worden gesteld. Het is belangrijk dat vrouwen zich vrij voelen om zich uit te spreken en dat ze gehoord en geholpen worden in plaats van dat ze moeten vechten tegen een systeem dat ze alleen maar tegenwerkt.