Er zijn elke dag nieuwe ontwikkelingen rondom de beschuldigingen van seksueel misbruik en machtsmisbruik door medewerkers van tv-programma The Voice of Holland. De aantijgingen hebben de wereldwijde discussie over seksueel misbruik, seksuele intimidatie en machtsmisbruik op het werk opnieuw aangewakkerd. Maar wat houdt machtsmisbruik precies in en waarom speelt het zo’n grote rol in dit soort situaties?

Dat er sprake is van een ongelijke machtsverhouding tussen werkgevers en werknemers, wordt algemeen erkend. Werkgevers oefenen controle uit over hun medewerkers doordat ze hun werkomstandigheden bepalen en hun waarde meten aan de hand van functioneringsgesprekken. Seksueel misbruik en seksuele intimidatie zijn in elke context gegrond op macht en controle. In het geval van misbruik in de werksfeer dringen de ongelijke verhoudingen en het machtsmisbruik door in alles wat hier verband mee houdt, van het gewelddadige gedrag zelf tot de moeite die medewerkers hebben om zich uit te spreken, het onderzoeksproces en de uitkomst daarvan.

Naarmate de beschuldigingen tegen medewerkers van The Voice of Holland zich ontvouwden, gaf bandleider Jeroen Rietbergen openbaar toe een aantal jaar geleden ‘seksueel contact’ te hebben gehad met vrouwen die betrokken waren geweest bij de show. Waarom is dit een voorbeeld van machtsmisbruik? Omdat Rietbergen in zijn positie macht en controle had over deze vrouwen en ze kon beïnvloeden. Hij was net als werkgevers in staat om de werkomstandigheden van de vrouwen te beïnvloeden, maar ook hun optreden en hun kijk op het programma. Hij zou met elke vorm van seksueel contact met welke vrouw dan ook binnen het programma misbruik maken van zijn macht.  Denk hier bijvoorbeeld eens over na: de ongelijke machtsverhoudingen in de relatie tussen een werkgever en een werknemer zijn zo algemeen erkend dat wijzigingen in een arbeidscontract volgens de wet alleen kunnen worden gemaakt als de medewerker hier vrijwillig en expliciet toestemming voor geeft. Als we inzien dat de vrije wil van medewerkers wordt beïnvloed door ongelijke machtsverhoudingen, moeten we ons dan niet ook afvragen of medewerkers wel in staat zijn om uit vrije wil in te stemmen met seksueel contact op het werk?

Werkplekken zijn in feite micro-gemeenschappen. Daarom zien we in deze omgeving dezelfde algemene misvattingen en sociale normen omtrent seksueel misbruik. Deze overtuigingen en normen verschuiven de schuld van de dader naar de overlever en beschamen slachtoffers, waardoor ze niet durven te praten over wat er is gebeurd. 61% van de vrouwen in Nederland heeft te maken gehad met seksuele intimidatie. Toch hebben de meesten van hen hier geen melding van gemaakt. Waarom niet? Omdat dit een eenzaam en traumatisch proces is. Een klacht over gedrag van seksuele aard kan flinke kosten met zich meebrengen voor een bedrijf en de bedrijfsvoering aanzienlijk beïnvloeden en benadelen (de uitzendingen van The Voice zijn bijvoorbeeld opgeschort en het programma is T-Mobile als sponsor kwijt, evenals een aantal personeelsleden). Ondanks dit overduidelijke belangenconflict hebben bedrijven in dit soort situaties volledige controle over de onderzoeksprocedure en invloed op het proces en de uitkomst ervan.

Rietbergen gaf aan dat hij een aantal jaar geleden al op de vingers is getikt over zijn seksueel overschrijdende gedrag. Als dat waar is, betekent dat dat het misbruik bekend was, maar hij toch zijn werk mocht blijven doen. In veel van de gevallen waarbij ik betrokken ben geweest, kwamen de beschuldigingen niet uit de lucht vallen. Vaak wordt er al geroddeld of gepraat over het ongepaste gedrag of over seksuele relaties op het werk. Met andere woorden: mensen wisten ervan, maar doordat de daders een machtspositie hadden of verbonden waren aan iemand met autoriteit, werd hun gedrag door de vingers gezien of goedgepraat op basis van hun prestaties of hun belang voor het bedrijf. Rietbergen was de partner van televisiepresentatrice Linda de Mol, zus van John de Mol, die op zijn beurt eigenaar is van mediabedrijf Talpa alsook bedenker en voormalig producent van The Voice. Linda de Mol verklaarde dat ze niet eerder op de hoogte was van de aantijgingen. Zangeres Anouk stapte echter op als talentencoach bij The Voice met de mededeling dat ze ‘niet op een plek wil werken waar jarenlang een aantal mannen misbruik heeft gemaakt van hun positie en waar er bewust voor is gekozen om het stil te houden en de andere kant op te kijken’. Mensen die op de hoogte zijn van het gedrag en die hun relatie met de dader desondanks in stand houden en de status quo handhaven, faciliteren het misbruik. Ze laten het gedrag voortduren en rechtvaardigen het.

Deze recente beschuldigingen benadrukken hoeveel impact machtsmisbruik heeft op seksueel misbruik en seksuele intimidatie in de werksfeer. De aantijgingen die nu op tafel liggen, zouden alle werkgevers wakker moeten schudden. Het is tijd dat die in actie komen, hun huidige arbeidscultuur eerlijk en oprecht evalueren en proactief stappen ondernemen om hun medewerkers te beschermen tegen dit soort machtsmisbruik.