Slachtoffers van jeugdtrauma’s hebben vaak nog tot ver in hun volwassen leven last van de gevolgen. Als kinderen opgroeien met emotioneel of fysiek misbruik, worden ze gedwongen zich aan te passen aan ongezonde situaties. En dat terwijl ze juist in die fase van hun leven hun onafhankelijkheidsgevoel en persoonlijkheid ontwikkelen. Beide hebben onder het misbruik te lijden, omdat er persoonlijke grenzen worden overschreden. Kinderen zijn vaak veerkrachtig en passen zich aan dit soort situaties aan. Die aanpassingen zijn nodig om met het misbruik te kunnen omgaan, maar kunnen wel voorkomen dat iemand zich ontwikkelt tot een gezonde volwassene.

Kinderen die worden misbruikt, moeten telkens weer een stukje van zichzelf opgeven. Vaak heeft dat invloed op hun identiteit en hun verhouding met anderen op latere leeftijd. Jeugdtrauma’s hebben vaak nog jarenlange gevolgen voor het slachtoffer. Trauma en misbruik beïnvloeden ook de manier waarop volwassenen contact maken met anderen op het werk. Het verleden speelt een grote rol bij het opbouwen van vertrouwen ten aanzien van collega’s en leidinggevenden en beïnvloedt het vermogen om de eigen grenzen te bewaken. Kort gezegd hebben trauma’s veel invloed op de manier waarop we in het leven staan.

Volwassenen die in hun kindertijd zijn misbruikt

Kinderen die worden misbruikt, groeien op in een omgeving die het heel lastig maakt om zich op een normale manier te ontwikkelen. Kinderen horen geleidelijk een vertrouwensband op te bouwen met belangrijke figuren in hun leven en hier gehecht aan te raken. In een schadelijke gezinssituatie raken ze gehecht aan iemand die niet in hun basisbehoeften voorziet, die ze de wilsvrijheid ontneemt en die ze misbruikt. Dit vormt een enorm obstakel in hun normale ontwikkeling en dwingt ze zich psychologisch aan te passen om zowel fysiek als mentaal te overleven. Het effect van die aanpassing kan psychologisch lijden veroorzaken waar het slachtoffer nog jaren last van heeft.

Volwassenen die in hun jeugd zijn misbruikt, vinden het vaak lastig om grenzen te stellen en gezonde relaties aan te gaan met een partner en anderen in hun omgeving. Ze kunnen het lastig vinden om conflicten aan te gaan en reageren sterk op situaties die ze als dreigend ervaren. Al die uitdagingen werken ook door in de werkomgeving. Relaties met leidinggevenden kunnen onder druk komen te staan als medewerkers hun grenzen niet voldoende aangeven of als er geen goede vertrouwensband wordt opgebouwd. De dynamiek van de huidige arbeidscultuur werkt soms als een trigger voor het trauma van vroeger, waardoor slachtoffers het op het werk alleen nog maar moeilijker krijgen.

Hyperalertheid: altijd op je hoede

Veel volwassenen die vroeger te maken hebben gehad met misbruik, zijn hyperalert. Dat betekent dat ze constant op hun hoede zijn omdat ze het gevoel hebben dat er altijd gevaar op de loer ligt. Als gevolg van deze alertheid wordt de vecht-of-vluchtreactie sneller getriggerd: ons ingebouwde overlevingsmechanisme dat ervoor zorgt dat we snel in actie kunnen komen wanneer er gevaar dreigt. Mensen die hyperalert zijn, zijn zich heel bewust van alle potentiële dreigingen in hun omgeving, vooral als er kans is op fysiek gevaar. Deze staat van alertheid verandert de manier waarop we conflicten benaderen en suggereert gevaar nog voordat er iets gebeurt. Mensen die zijn misbruikt en die hyperalert zijn, kunnen heftig reageren als er binnen een relatie sprake is van een meningsverschil of conflict. De relatie kan hierdoor onder druk komen te staan en slachtoffers kunnen denken dat deze eigenschap onderdeel is van hun persoonlijkheid. Doordat veel mensen niet goed begrijpen wat hyperalertheid inhoudt, kan het gedrag onterecht worden bestempeld als vervelende karaktertrek, maar eigenlijk is hyperalertheid een manier waarop je brein je probeert te beschermen. In de kern is dit een goed mechanisme, omdat het levens kan redden. Het stelt mensen in staat om op aanvallen te reageren en zo hun lichaam te beschermen. Het wordt pas problematisch als iemand constant hyperalert is, ook wanneer er geen gevaar dreigt.  Het kan heel zwaar zijn om constant alert te zijn, maar er zijn hulpmiddelen en therapieën die je kunnen helpen de rust en controle terug te vinden, zoals cognitieve gedragstherapie en EMDR.

Op het werk doen zich net zo veel conflicten voor als in andere sociale omgevingen. Hyperalertheid op de werkvloer kan ervoor zorgen dat zelfs het kleinste voorval hard binnenkomt, wat emotioneel heel zwaar kan zijn. Herhaaldelijke stressreacties beïnvloeden ons geestelijke en fysieke welzijn. Bedrijven zijn wel enigszins begripvol als medewerkers te maken krijgen met een gediagnosticeerde aandoening zoals depressie of angstklachten, al betekent dat in de praktijk vaak niet meer dan een paar extra dagen ziekteverlof. Tekenen van stress of angst en andere emotionele uitdagingen worden echter vaak gezien als onprofessioneel, wat het probleem alleen nog maar erger maakt. Er is meer bewustzijn en informatieverstrekking nodig zodat bedrijven meer begrip krijgen voor dit soort emoties. Werkgevers moeten ook leren hoe ze hyperalerte medewerkers kunnen ondersteunen.

Een gebrek aan grenzen

Als kinderen te maken krijgen met misbruik, moeten ze vaak inleveren op een aantal basisbehoeften, zoals veiligheid en emotioneel welzijn. Uit noodzaak gaan ze een band aan met de ouders of verzorgers die hen misbruiken en voortdurend hun grenzen overschrijden. Deze opoffering leidt tot een alternatieve realiteit waarin de ouder of verzorger altijd gelijk heeft en ‘goed’ is, en waarin het kind ‘slecht’ is en het misbruik verdient. Veel mensen vergeten of ontkennen dat ze zijn misbruikt. Kinderen nemen het gebrek aan grenzen dat is ontstaan mee in hun volwassen leven. Hierdoor belanden ze uiteindelijk vaak in relaties waarin ze emotioneel, fysiek of seksueel misbruik verwachten en als normaal beschouwen. Ze zien vaak niet eens meer dat ze te maken hebben met misbruik, of beseffen dat pas nadat het kwaad al is geschied. De automatische reactie op verbaal of fysiek geweld is om op zoek te gaan naar dingen waar ze zichzelf de schuld van kunnen geven, in plaats van zichzelf te beschermen. Dit is een van de redenen waarom zo veel slachtoffers van kindermisbruik later in hun leven vaak in gewelddadige relaties terechtkomen. Wat over het hoofd wordt gezien wanneer er in de media een beeld wordt geschetst van slachtoffers die herhaaldelijk worden misbruikt, is dat veel van hen niet ‘gewoon weg kunnen gaan’ omdat ze zich nauwelijks kunnen voorstellen hoe het is om een gezonde relatie te hebben.

Het is heel belangrijk dat je in de werkomgeving grenzen stelt. In de huidige arbeidscultuur worden medewerkers, vooral aan het begin van hun carrière, vaak aangemoedigd om net dat beetje extra te geven en meer te doen dan wat van ze wordt verwacht. Om verder te komen in je carrière, moet je je voortdurend blijven ontwikkelen. Als je het lastig vindt om je grenzen aan te geven, kan dat de relatievorming op het werk in de weg staan. In de werkcultuur heeft ervaren personeel zeggenschap over minder ervaren teamleden. Er is sprake van een soort ouder-kindverhouding met beloningen en straffen. Deze ‘ouderfiguren’ kunnen kritisch en veeleisend zijn en denken dat de normale regels van gelijkheid en respect niet gelden voor hun ondergeschikten. Slachtoffers van misbruik die moeite hebben met grenzen stellen, kunnen hierdoor onbewust telkens hun grenzen laten overschrijden, bijvoorbeeld als iemand met een hogere functie seksuele avances maakt of verbaal geweld gebruikt. De grens tussen wat wel en niet acceptabel is, is vervaagd of helemaal niet meer zichtbaar, waardoor het voor kwaadwillende personen nog makkelijker wordt om hun machtspositie te misbruiken.

Onafhankelijkheid en verbondenheid

Wat slachtoffers van kindermisbruik ook vaak lastig vinden als ze volwassen zijn, is een balans vinden tussen onafhankelijkheid en intimiteit in relaties. Bij emotioneel misbruik krijgt het slachtoffer vaak de schuld van negatieve emoties en kinderen die dit meemaken, leren zich verantwoordelijk te voelen voor de (positieve en negatieve) emoties van hun misbruiker. Deze onderlinge afhankelijkheid voedt het misbruik alleen maar meer, omdat de misbruiker geen verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar gedrag en emoties.

Dit patroon kan ertoe leiden dat slachtoffers in hun volwassen leven emotioneel afhankelijk worden van anderen en de verantwoordelijkheid op zich nemen voor andermans acties. Op het werk kan dat ook negatieve gevolgen hebben. Bij de verdeling van werktaken wordt nauwelijks rekening gehouden met individuele werkstijlen of persoonlijke verschillen en de hiërarchie op kantoor kan ervoor zorgen dat de professionele prestaties van mensen worden beoordeeld op basis van emotionele reacties. Als je het anderen constant naar de zin wilt maken, je mentale grenzen regelmatig overschrijdt en negatieve gevoelens onderdrukt, kan dat je emotioneel uitputten. Mensen die geestelijk in de war zijn of geneigd zijn tot misbruik, zoeken bovendien vaak slachtoffers uit op wie ze hun dominantie kunnen botvieren. En helaas zijn er ook in deze tijd nog maar weinig organisaties die objectieve evaluaties uitvoeren van de relaties tussen leidinggevenden en ondergeschikten.

De effecten van misbruik op het werk bespreekbaar maken

Organisaties zijn meer dan een systeem van mensen die op basis van hun vaardigheden zijn ingedeeld in een hiërarchie. Bedrijven zijn constant in beweging en weerspiegelen de zeer uiteenlopende sociale en individuele karakters van degenen die er werken. Mensen nemen hun (positieve en negatieve) ervaringen mee naar het werk en die ervaringen hebben invloed op hun gedrag en het contact met collega’s. Er moet anders worden gekeken naar trauma en misbruik. Mensen moeten beseffen hoe vaak dit voorkomt op het werk, dat het vaak ongezien blijft en hoe complex het is. Velen hebben een vertekend beeld van misbruik en denken dat zoiets alleen gebeurt in de vorm van extreem geweld, terwijl dat eigenlijk maar zelden het geval is. We moeten misbruik erkennen als een probleem waartegen we proactief moeten optreden en de eerste stap daarin is dat we mensen bewuster moeten maken van de werking van menselijke relaties en hoe misbruik ontstaat.

Als organisaties emotioneel intelligenter worden, kunnen ze medewerkers een omgeving bieden waarin acceptatie en oprechte vriendschap centraal staan en waarin individuele verschillen worden benut om een cultuur en missie te creëren waar mensen zich echt betrokken bij voelen en in geloven.