Emotioneel, fysiek of seksueel misbruik verandert je als persoon. Je bent iets kwijtgeraakt en je zelfbeeld is erdoor veranderd. Misschien heb je geen contact meer met de misbruiker, maar blijf je wel gevoelens voor diegene houden. De misbruiker heeft je pijn gedaan, maar tegelijkertijd troost en geborgenheid geboden door jullie band zo hecht mogelijk te maken. Misschien voelt het alsof diegene de enige stabiele factor is in de ravage die het trauma heeft veroorzaakt. Trauma bonding, het vormen van een band met een misbruiker, is een manier waarop slachtoffers zich proberen aan te passen aan het gevoel dat ze de controle, hun identiteit en hun sociale contacten zijn kwijtgeraakt. Als je weet waarom dit gebeurt, wat de tekenen zijn van trauma bonding en welke impact zo’n band kan hebben, leer je los te komen van het trauma en kun je stappen gaan zetten op weg naar herstel.

De tekenen van een traumaband
Een van de redenen waarom het zo lastig is om bij je misbruiker weg te gaan, is omdat je niet altijd goed kunt zien waar de grens ligt tussen een gezonde en een destructieve relatie. Als je een traumaband hebt ontwikkeld, kan het emotioneel heel zwaar zijn om de relatie te beëindigen. Vraag je daarom om te beginnen af waarom je het gevoel hebt dat je niet weg kunt. Dat is de eerste stap als je de controle terug wilt krijgen en wilt leren het trauma te overwinnen dat is ontstaan doordat de misbruiker telkens weer je grenzen heeft overschreden.

Wat zijn de tekenen van trauma bonding? Er zijn een paar veelvoorkomende signalen die erop wijzen dat iemand een band heeft ontwikkeld met zijn of haar misbruiker.

Excuses verzinnen voor het misbruik
Misschien vind je het lastig om in te zien dat iemand je misbruikt. Als je merkt dat je excuses verzint voor iemands gedrag, kan dat een teken zijn dat je een traumaband hebt ontwikkeld. Misschien wuif je het gedrag weg door te zeggen dat diegene gewoon een slechte dag had of iets vervelends had meegemaakt, of geef je jezelf de schuld. In een gezonde relatie is het echter niet normaal om elkaars schadelijke gedrag weg te wuiven.

Denken dat jij verantwoordelijk bent voor het gedrag van je misbruiker
Misschien voel je je verantwoordelijk voor het slechte gedrag van de ander en heb je het voor je gevoel misschien ergens aan verdiend. Ook dit is het gevolg van veelvoorkomende misbruiktactieken, zoals gaslighting, waarbij het slachtoffer een schuldgevoel wordt aangepraat en je het idee krijgt dat de dader je wel anders wil behandelen, maar dat jij dat niet verdient.

Niet de eerste keer
Misschien is het je opgevallen dat je vaker relaties aangaat waarin iemand telkens je grenzen overschrijdt. Mogelijk besef je te laat pas dat dat is gebeurd. Dit kan een teken zijn dat je onverwerkte trauma je telkens weer in een gewelddadige relatiedynamiek brengt. Het is echter ook belangrijk om te beseffen dat iedereen het slachtoffer kan worden van misbruik en dat als je hiermee te maken hebt, dit absoluut niet jouw schuld is.

Een spelletje dat je tot waanzin drijft
Als je je verantwoordelijk voelt voor het gedrag van iemand die voortdurend je grenzen overschrijdt of zelfs gelooft dat je het kan veranderen, is dat een gevaarlijk spelletje. Het voelt misschien alsof de dader zijn of haar gedrag wel wil beteren. Daardoor denk je dat er vast wel een manier is waarop je het ‘goed kan doen’ voor diegene en probeer je weken- of maandenlang te bedenken hoe je de situatie kunt verbeteren, terwijl dat eigenlijk nooit zal lukken. Mensen die anderen misbruiken, kun je niet beter maken en zullen je nooit laten winnen. Vaak hebben misbruikers persoonlijkheidsproblemen die ervoor zorgen dat ze hun gedrag naar anderen niet helemaal onder controle hebben. Misbruik is een dwangmatige behoefte voor ze en hun gevoel van macht groeit nog meer als het lukt om jou naar hun hand te zetten. Het is belangrijk dat je dit beseft, want dit betekent dat hun gedrag niet wordt veroorzaakt door iets wat jij doet. En het is dan ook niet waarschijnlijk dat je het gedrag of de persoonlijkheid van een misbruiker kunt veranderen. Persoonlijkheidsstoornissen ontstaan vaak in de kindertijd en zijn een diepgeworteld probleem waar alleen jarenlange klinische therapie eventueel iets aan kan veranderen.

Waar het vooral op neerkomt, is dat je onafhankelijkheid en persoonlijke welzijn steeds verder achteruit zullen gaan als je bij deze persoon blijft. Het is niet mogelijk om bij een misbruiker te blijven zonder daar negatieve gevolgen van te ondervinden, maar het is lastig om de relatie te verbreken.  

De impact van misbruik is te ernstig om te negeren
Als je langere tijd wordt misbruikt, heeft dat vergaande gevolgen voor je geestelijke gezondheid. Vaak krijg je op termijn ook last van fysieke gezondheidsklachten, zoals een verstoorde hormoonbalans, slaapproblemen, haarverlies of verslavingen. Er is een nauw verband tussen stress en lichamelijke ziekte.

Het is niet makkelijk om misbruik te herkennen, vooral in onderdelen van je leven waar je dit misschien niet zou verwachten, zoals op het werk. Misbruik blijft echter misbruik en of dat in je kindertijd gebeurt, in een romantische relatie of op het werk, verandert niets aan de impact die zoiets heeft op je gezondheid en welzijn. Er is zelfs een verband aangetoond tussen misbruik op het werk en bepaalde problemen met de geestelijke gezondheid, zoals depressie en verslaving. Deze impact is omkeerbaar en het is daarom belangrijk dat je het misbruik zo snel mogelijk inziet, zodat je je geestelijke balans terug kunt vinden en weer controle kunt krijgen over je leven.

Misbruik is altijd ongezond en schadelijk, of het nou wel of niet fysiek is en ongeacht of het op straat, thuis of op het werk gebeurt.

Isolatie en verbroken contacten
Een van de redenen waarom slachtoffers vaak steeds dichter naar hun misbruiker toe trekken, ook al heeft diegene hun vertrouwen beschaamd en hun veiligheid in gevaar gebracht, is dat ze steeds meer afgezonderd raken van hun leven, vrienden en/of familie. Vaak is de relatie met de misbruiker nog maar de enige ‘echte’ relatie die het slachtoffer heeft. Sommige misbruikers proberen hun slachtoffers bewust te isoleren zodat al hun positieve ervaringen alleen nog maar met hem/haar worden geassocieerd. Het is niet goed om het contact met je sociale kringen kwijt te raken, want die vormen een belangrijk netwerk van ondersteuning dat je juist nodig hebt om je traumatische ervaringen te kunnen verwerken.

Als je het contact met je ondersteunende netwerk kwijtraakt, is de misbruiker misschien nog maar de enige die je comfort kan bieden. Om te kunnen herstellen van misbruik, is het heel belangrijk dat je bij mensen terechtkunt voor hulp en ondersteuning.

Persoonlijke ervaring – Hoe kan ik iemand nog vertrouwen?

“Na het eerste incident begon ik mezelf af te zonderen. Ik werd verlegen en wilde op geen enkele manier aangeraakt worden. Toen het weer gebeurde, trok ik me nog verder terug. Ik stopte met praten. Ik wist dat hoe ik mezelf ook uitte en wat ik ook deed, het toch wel zou gebeuren. Hoe vaak ik ook ‘nee’ zou zeggen of zou vragen of iemand alsjeblieft wilde stoppen: ik kon het toch niet voorkomen. Na de middelbare school en het laatste incident isoleerde ik mezelf daarom volledig. Ik praat nog steeds met niemanden maak geen vrienden, want hoe kan ik ooit nog iemand vertrouwen?”

Jezelf kwijtraken
Mensen die een traumatische ervaring hebben gehad, voelen zich vaak niet meer dezelfde persoon als daarvoor en denken dat ze niet meer hetzelfde leven kunnen leven als vroeger. Hun vertrouwen in anderen en in de systemen die ons zouden moeten beschermen, is beschaamd. Misbruik kan ook een aanslag zijn op je lichaam, het gevoel van controle over je leven en je autonomie. Fysiek en seksueel misbruik hebben niet alleen lichamelijk letsel tot gevolg, maar schaden ook je lichamelijke integriteit. Als de misbruiker nog deel uitmaakt van je leven, kan het makkelijker voelen om wat van de controle uit handen te geven, zodat je de impact van het misbruik niet alleen hoeft te doorstaan en verwerken. Dit is vaak een reden waarom vrouwen in een gewelddadige relatie blijven, vooral als ze hun ondersteunende netwerk zijn kwijtgeraakt. Als het misbruik plaatsvindt tijdens de kinderjaren, is er in de toekomst meer kans op herhaling omdat slachtoffers hierdoor vaak sterk vervaagde persoonlijke grenzen hebben. Het is mogelijk om na een traumatische ervaring weer vertrouwen te krijgen in je onafhankelijkheid en in je lichaam of seksualiteit, maar je moet daarvoor wel inzien dat die verandering nooit gaat gebeuren als het schadelijke gedrag blijft voortduren.

“Traumatische ervaringen zijn een inbreuk op je autonomie, doordat je fundamentele lichamelijke integriteit wordt geschonden. Het lichaam wordt aangetast, verwond, onteerd. Vaak verliezen slachtoffers controle over bepaalde lichamelijke functies… iets wat vaak wordt genoemd als het meest beschamende aspect van het trauma. Slachtoffers gaan geloven dat hun mening er niet toe doet en door de traumatische ervaring durven ze niet meer zichzelf te zijn tegenover anderen.”

Fragment uit het door Judith Herman geschreven Trauma and recovery: the aftermath of violence.

Persoonlijke ervaring – Vervreemd van mijn lichaam

“Ik had tijdens het aankleden last van heftige paniekaanvallen. Ik was zo vervreemd geraakt van mijn lichaam en elke keer als ik me probeerde aan te kleden, eindigde ik huilend in een berg kleren op de vloer van mijn slaapkamer. Later las ik een verhaal van een overlever van seksueel misbruik die ook last had van dit soort paniekaanvallen. Toen ik eenmaal besefte dat dit een reactie was op mijn trauma, en ik niet gewoon stom bezig was, kon ik liever voor mezelf zijn en oplossingen bedenken voor het probleem.”

Schaamte en sociaal imago
De schaamte die slachtoffers van fysiek, seksueel of emotioneel misbruik voelen, kan een reden zijn waarom ze in een gewelddadige relatie blijven of geen hulp zoeken om te kunnen herstellen. Het sociale stigma dat slachtoffers van misbruik dragen, is echt een probleem en kan een van de grootste obstakels zijn die slachtoffers ervan weerhouden om op zoek te gaan naar gerechtigheid en hun trauma’s te verwerken. Mensen wijken ook niet graag af van sociale normen, zelfs niet als er overduidelijk iets heel fouts is gebeurd.

Met name in de werksfeer worden verhoudingen vooraf bepaald door functieomschrijvingen en hiërarchieën die, afgezien van hun organisatorische functie, onbeduidend zijn voor echte relaties tussen mensen. Leidinggevenden hebben een machtspositie op basis van hun professionele verdiensten en niet per se op basis van eer en geweten.

Het werk is een vruchtbare voedingsbodem voor schadelijke machtsdynamieken. Werkgevers kunnen slachtoffers van intimidatie of misbruik alleen ondersteunen als ze daadwerkelijk erkennen wat hun behoeften zijn en inzien hoe deze ervaringen een impact blijven houden. Klachtenbeleid is vaak standaard en biedt maar één manier om met dit soort situaties om te gaan. De procedures zijn conservatief, confronterend en emotioneel erg zwaar voor degene die de klacht indient. Er wordt van slachtoffers verwacht dat ze optreden als superhelden, dat ze hun misbruikers confronteren en in hun eentje voor gerechtigheid vechten. Er wordt niet stilgestaan bij de realiteit van trauma bonding, waardoor slachtoffers die zich overweldigd voelen door het proces en wachten met het indienen van een klacht, het risico lopen dat ze niet worden geloofd en niet de juiste ondersteuning krijgen om het trauma te verwerken.

Het werk is een plek waar sociaal stigma overheerst en je de mond snoert. Het is een vruchtbare voedingsbodem voor schadelijke machtsdynamieken.

Persoonlijke ervaring – Schaamte en zelfverwijt

“Hij overschreed mijn fysieke grenzen, probeerde me voortdurend aan te raken bij mijn middel en mijn keel, en hij greep me vast. Ik vreesde voor mijn veiligheid.  Toen ik mensen erover vertelde, zeiden sommigen dat ik het maar gewoon moest laten gebeuren, aangezien hij een grote producent is en ik zo’n belangrijke stage deed. Het voelde alsof ik het me allemaal inbeeldde en alsof het mijn schuld was.”

Daders blijven te vaak ongestraft
Je zou denken dat iedereen misbruik wil voorkomen, maar in de praktijk durft niemand er iets van te zeggen, ook niet als ze het met eigen ogen zien gebeuren. We praten er liever niet over omdat we niet willen inzien dat mensen tot zulke gruwelijke daden in staat zijn. Niemand wil geloven dat een collega iemand emotioneel zou kunnen misbruiken of iemands lichaam en veiligheid in gevaar zou brengen, vooral niet als het om een collega gaat tegen wie iedereen opkijkt. Daders houden zich stil, ontkennen het gedrag of komen met een halfbakken verontschuldiging en daarmee is de kous vaak af. Het is gewoon makkelijker als iedereen genoegen neemt met een meer aanvaardbare en minder verontrustende versie van wat er is gebeurd, zodat alles weer ‘normaal’ wordt en we door kunnen met ons leven.

Accepteren dat misbruik kan voorkomen, volledig ongehinderd, is verontrustend. Het kan paniek veroorzaken en de reputatie van een organisatie beïnvloeden. Vaak worden dit soort situaties ‘opgelost’ met plotseling verlof of een mysterieuze overplaatsing. Hiermee verandert er echter niets aan de bedrijfsdynamiek die dit soort ongewenst gedrag mogelijk maakt.

Er is hoop
Het is mogelijk om te herstellen van trauma en de schadelijke effecten van een gewelddadige relatie ongedaan te maken. Psychologische traumabehandeling blijkt een effectief hulpmiddel waarmee zowel vrouwen als mannen hun ervaringen kunnen verwerken en de kracht kunnen vinden om niet alleen te herstellen, maar zelfs te groeien. Het kan een zwaar proces zijn, maar niemand hoeft dit alleen te doorstaan. Zoek steun bij anderen en leer lastige gevoelens te accepteren zodat je het gevoel van veiligheid en verbondenheid weer kunt opbouwen. Maak jouw leven weer alleen van jou en vertel je eigen verhaal dat niemand anders kan overschrijven.