Grenzen stellen op het werk en die aangeven bij je leidinggevenden, is altijd al een omstreden onderwerp geweest. We krijgen te horen, of worden zelfs geacht te geloven, dat we op het werk alles moeten geven. Grenzen? Die stellen niets voor. Je moet constant verbonden zijn, zo’n beetje getrouwd zijn met je werk, nooit nee zeggen, altijd bereid zijn om over te werken en laten zien hoe toegewijd je bent door telkens maar weer werk aan te nemen… De lijst is, eerlijk gezegd, eindeloos. We hebben onszelf in feite aangeleerd dat het leven draait om werk en dat het onacceptabel is om hier minder dan onze volledige aandacht aan te geven.

Het was al vermoeiend om dit alleen al op te schrijven.

Dit is niet hoe het hoort te zijn. Deze manier van werken zorgt voor steeds meer burn-outgevallen, een grote golf aan vrijwillige ontslagen en een algemene verandering van de manier waarop we naar werk kijken. De ontevredenheid die we nu voelen, is grotendeels ontstaan door een gebrek aan grenzen. We durven geen ‘nee’ te zeggen omdat we bang zijn voor vergelding of andere gevolgen vanuit managers en andere leidinggevenden. We tolereren ongepaste grappen en opmerkingen omdat we ons niet durven uit te spreken, maar voelen ons daar helemaal niet prettig bij en we hebben in het dagelijks leven steeds vaker te maken met mensen die onze grenzen overschrijden. Dat voelt niet goed.

Toch is grenzen stellen makkelijker gezegd dan gedaan, vooral op kantoor en wanneer we te maken hebben met iemand in een hogere functie. Maar hoe lastig je het ook vindt: het is wel belangrijk om te doen. Goed weten wat voor jou wel en niet acceptabel is, en daarnaar handelen, is essentieel voor je geestelijke gezondheid en welzijn. En het is vaak ook een nuttige eigenschap voor als je binnen een bedrijf hogerop wilt komen.

Bedenk eerst goed waar je grenzen liggen

Voordat je anderen kunt laten weten waar je grenzen liggen, moet je daar zelf goed over nadenken. Als je dit leest, heb je er waarschijnlijk al wat ideeën over. Voordat je in gesprek gaat met managers of ongewenst gedrag aankaart tijdens een vergadering, is het belangrijk dat je precies weet wat je wilt.

Hoe beter je kunt verwoorden wat je wilt, hoe beter de resultaten zijn wanneer je hierover in gesprek gaat. Neem de afgelopen periode van één tot drie maanden eens als uitgangspunt. Schrijf een aantal incidenten op waarbij je je onprettig voelde, zoals opmerkingen die iemand maakte, momenten waarop je werd overladen met werk of bepaalde gesprekken met mensen. Definieer waar je je precies onprettig bij voelde en hoelang dit al voorkomt. Welke emoties ervaar je in dit soort situaties? Schuldgevoel, wrok, angst, stress, woede, ongemak of misschien wel een combinatie hiervan – ze hebben een impact op je.

Hoe meer je hierbij stilstaat, hoe meer gedragspatronen je zult herkennen. Als je e-mails of sms’jes van je baas hebt die het ongewenste gedrag aantonen, is dat nog beter.

Begin met communiceren

Nu we een uitgangspunt hebben, is de vraag natuurlijk hoe je je grenzen in de praktijk aangeeft. Het kan ongemakkelijk en eng voelen om hierover het gesprek aan te gaan, waardoor je de confrontatie het liefst uitstelt of helemaal uit de weg gaat.

Er zijn verschillende manieren waarop je je grenzen bespreekbaar kunt maken, afhankelijk van de relatie met je leidinggevende en de hiërarchie binnen het bedrijf. Je aanpak hangt ook af van welke grens je precies stelt. Als je het geen probleem vindt om de kwestie rechtstreeks met je baas te bespreken, is dat een goed begin. Het is makkelijker om een collega of manager op bepaald gedrag aan te spreken als het management achter je staat. Je kunt ook hulp inschakelen van anderen binnen het bedrijf, zoals een meer ervaren teamlid of iemand van hr.

Het kan helpen om je gesprek te oefenen met een vriend(in) of jouw kant van het gesprek vooraf op te schrijven zodat je beter weet wat je wilt zeggen.

Welke grens je wilt stellen, bepaalt hoe je de situatie het beste kunt aanpakken. Als je op het werk bijvoorbeeld wilt aangeven dat je een bepaalde opdracht niet kunt doen, is een e-mail misschien voldoende. Bekijk in dat geval de onderstaande tip en bedenk alvast een paar reacties op mogelijke verzoeken die je krijgt, zodat je beter voorbereid bent.

Tip: Schrijf van tevoren alvast een aantal reacties die je kunt gebruiken op het moment dat je voor jezelf op moet komen. Bedenk op welke vlakken je grenzen wilt stellen, stel je voor welke verzoeken je op dat gebied zou kunnen krijgen en schrijf een paar mogelijke reacties. Als je te maken krijgt met zo’n situatie, kun je de juiste reactie dan gewoon kopiëren, plakken en versturen. Misschien moet je de tekst nog wel een beetje bijschaven, maar het scheelt al een hoop als je je op dat moment niet meer hoeft te bedenken wat je moet zeggen en hoe. Zo wordt het steeds makkelijker om je grenzen aan te geven.

Voor gevoeligere onderwerpen is het misschien nodig om daadwerkelijk een gesprek aan te gaan waarin je je grenzen aangeeft of voor jezelf opkomt. Als dat gesprek persoonlijk plaatsvindt, is het lastiger om aan je grenzen vast te houden en uit te drukken wat je nodig hebt, dus ook hier geldt: voorbereiding is essentieel. Bedenk waar je grens ligt, wat je wilt zeggen en hoe je dit wilt overbrengen. Bedenk wat je met het gesprek wilt bereiken. Schrijf op wat je wilt zeggen en oefen het gesprek totdat je het gevoel hebt dat je de boodschap zelfverzekerd kunt overbrengen en de ander niet je grenzen laat overschrijden. En onthoud: wees duidelijk, daadkrachtig en direct.

Tip: Het is helemaal niet gek om iemand precies te vertellen hoe je je voelde bij een ongepaste opmerking of grap. Wees niet bang om direct te zijn en bijvoorbeeld te zeggen: “Ik voel me niet prettig bij de eerder gemaakte seksistische grappen. Ik voelde me vernederd en opgelaten en vind de grappen respectloos en ongepast.”

Bereid voor het gesprek een of twee voorbeelden voor van incidenten die hebben plaatsgevonden. Je kunt eventueel ook aanbieden om via e-mail later meer voorbeelden te delen of actiepunten naar aanleiding van het gesprek te benoemen. Het is belangrijk om dit soort dingen op te schrijven, vooral als je op een later moment misschien een klacht wilt indienen. In dat geval heb je schriftelijk bewijs dat je hebt geprobeerd je grenzen aan te geven en te communiceren over de gewenste resultaten.  Als je uiteindelijk besluit een formele klacht in te dienen, kan ons werkboek Een klacht indienen op het werk je bij dit proces helpen.

Technologie kan je vriend of je vijand zijn

Helaas is de kans groot dat je meerdere gesprekken moet voeren over grenzen en verwachtingen voordat er daadwerkelijk iets verandert. Hoewel dat niet altijd zo is, kun je je er beter op voorbereiden om gaandeweg kleine stapjes te nemen om je grenzen duidelijk aan te geven. Technologie speelt daarbij een grote rol. Hoe je communiceert via e-mail, Slack, Teams en Zoom is belangrijk en hiermee laat je zien waar jouw grenzen liggen.

Als iemand je grenzen bijvoorbeeld overschrijdt door telkens na kantoortijd contact met je op te nemen, kun je in gesprekken aangeven dat je na een bepaalde tijd niet meer op e-mails of berichten via Slack reageert. Of dat je je meldingen soms tijdelijk uitzet om je op je werk te kunnen concentreren en dat teamleden er dus rekening mee moeten houden dat je dan minder snel reageert. Een andere manier om ervoor te zorgen dat anderen je tijd respecteren, is door jezelf op bepaalde momenten op ‘bezet’ te zetten in je agenda. Blokkeer minstens een uur voor de lunch en tijdsblokken van 30 tot 45 minuten door de dag heen, waarin je je op je werk kunt concentreren. Als je dat doet, worden besprekingen tussen die werkblokken ingepland en heb je wat ademruimte om dingen gedaan te krijgen zonder dat anderen je storen.

Bereid je voor op negatieve reacties

Als je grenzen stelt, kan dat voor irritatie zorgen bij degenen die er voorheen van profiteerden dat je je grenzen niet aangaf. Leidinggevenden kunnen moeite hebben met je grenzen en hierop reageren. Het kan heel vermoeiend zijn om hierop in te gaan of om te gaan met negatieve reacties, maar laat je niet ontmoedigen. Je hebt een goede reden om die grens te stellen en dat weet je. Misschien moet je opnieuw in gesprek gaan over je verantwoordelijkheden. Het kan handig zijn om op voorhand vast een paar oplossingen te bedenken, zodat je minder weerstand krijgt. Veel mensen zijn (vooral in het begin) bang voor negatieve reacties of nadelige gevolgen als ze hun grenzen aangeven, maar houd vol en onthoud dat je dit voor jezelf doet, voor jouw welzijn, gemoedsrust en eigenwaarde. In het begin is het misschien spannend (dat is heel normaal), maar hoe vaker je oefent, hoe makkelijker het wordt.

Wat vooral belangrijk is om te onthouden, is dat je je op het werk niet onveilig of onprettig zou moeten voelen. Als je leidinggevende boos reageert wanneer je je grenzen aangeeft of naar aanleiding daarvan een onprettige werkomgeving creëert, moet je hulp inschakelen. Je hoort je niet zo te voelen op het werk en als je hier geen melding van maakt, wordt het ongewenste gedrag alleen maar erger.

Verzamel in zo’n geval bewijs en houd incidenten en contactmomenten bij, zoals gesprekken en bedreigingen, zodat je indien nodig hr kunt inschakelen. Kun je wel wat hulp gebruiken? We hebben een aantal documenten samengesteld waarmee je zorgvuldig en effectief een klacht kunt opstellen en presenteren, waaronder een werkboek over het indienen van klachten op het werk en verschillende sjablonen, zoals een bewijslogboek en een feitenpatroon.